Zanim przejdę do omawiania nauki w tej epoce niezwykle ważne jest scharakteryzowanie samej epoki Baroku.
Barok - charakterystyka epoki:
Barok - jest to nazwa określająca epokę. Barok określano zepsuciem, brakiem dobrego smaku, a także brakiem gustu. Zarzuty inne wobec baroku to także porzucenie stylu klasycystycznego, i tworzenie i powstawanie nowych i innych form. Ponad to barok uchodził za coś nowego i niezwykle rzadkiego. Stad też wywodzi się jego nazwa.
Nazwa ta zaczerpnięta została z języka portugalskiego
1.Wizja świata i człowieka w literaturze tego okresu:
Nadrzędnym hasłem, które przedstawiało wizję świata była marność, przemijalność. Najpełniej oddaje to sentencja łacińska : "VANITAS VANITATUM ET OMINA VANITAS"- w dosłownym tłumaczeniu "Marność nad marnościami i wszystko marność"
Światopogląd człowieka wyrażony był poprzez teocentryzm. Człowiek epoki baroku był pełen niepokoju religijnego, a także i filozoficznego. Negował świat doczesny. Patrzył na świat kategoriami religijnymi.
Kontrreformacja był to prąd powstały w Kościele katolickim. Była to odpowiedź na zagrożenie reformacją.
Cechy stylu barokowego :
otwartość formy
niejasność
dynamiczność w ujęciu przestrzeni
kontrastowość
bogactwo efektów świetlnych i gestów
trójwymiarowość
Artyści :
Rubens
Rembrandt
Bernini
Boromini
Style w literaturze:
Marinizm- innymi słowy "kwiecisty barok". Nazwa marinizm pochodzi od poety Jana Marina. Nowość tego stylu polegała na odrzuceniu renesansowej harmonii jaka panowała między treścią, a kształtem słownym. Główny nacisk kład na formę. Charakteryzował się ogromnym bogactwem środków stylistycznych.
Twórcy piszący tym stylem najczęściej nie stosowali się do gramatycznych ani przepisów poetyckich.
Ich utwory łączyły tragizm z komizmem, wzniosłość z prostactwem. Odnaleźć w nich można było nawet wulgaryzmy, stosowane w celu szokowania czytelnika. "Powinnością jest nauczać, chlubą podobać się, a koniecznością wzruszać"
Stosowane środki stylistyczne:
alegoria
anafora
gradacja ( inaczej stopniowanie)
hiperbola ( inaczej wyolbrzymienie)
antyteza ( inaczej przeciwstawienie)
koncept ( nietypowy pomysł zamysł dotyczący kompozycji , słowa lub obrazu)
oksymoron ( epitet sprzeczny przeciwstawne dwie cechy np. żywy trup, ognisty lód)
Najwybitniejsi polscy twórcy:
a) JAN ANDRZEJ MORSZTYN był jednym z najbardziej znanych przedstawicieli nurtu baroku dworskiego, był także marinistą. Tematy przeważające w jego utworach to miłość, śmierć i cierpienie.
Najbardziej znane utwory to :
"O SOBIE" - w utworze tym poeta opisuje cierpienie jakie niesie za sobą niespełniona i nieodwzajemniona miłość do Katarzyny. Używając anafor, gradacji i wyliczeń poeta pragnie jak najpełniej odzwierciedlić uczucia jakie go przepełniają.
"CUDA MIŁOŚCI"- przed miłością nie ma ucieczki, broniąc się rozumem wpadamy prosto w jej sidła. Stosowane środki stylistyczne w tym utworze to antytezy i paradoksy.
"NIESTATEK I" - tematem przewodni jest niestałość kobiecej urody. Zastosował tu kontrasty, epitety, i porównania.
"NIESTATEK II" - nawiązanie do wcześniejszego utworu w tym jednak skupia się na niestałości uczuć kobiety - wyliczenia, gradacja i anafory.
"DO TRUPA"- doskonały koncept zaproponowany przez poetę forma wiersza to pozorna rozmowa, swoisty monolog dramatyczny. Nieszczęśliwie zakochany prowadzi rozmowę z trupem. Opowiada mu o swojej niespełnionej miłości zazdrości mu nawet że nie żyje bo jedynie śmierć mogłaby mu dać ulgę w cierpieniu i rozpaczy jak nim włada. Podstawowym środkiem jest w tym wierszu antyteza.
b) DANIEL NABOROWSKI- należy do przedstawicieli poetów metafizycznych. Odnaleźć w jego twórczości podobieństwo do twórczości Sępa Sarzyńskiego. Tematy, które przeważały w jego twórczości to: śmierć, nicość, przemijanie, czas.
Człowiek epoki baroku szukał swojego miejsca w nietrwałym świecie, próbował znaleźć wobec niego jakąś postawę.
Motywy barokowe, które składają się na światopogląd poetów barokowych to:
bieg czasu
wieczna niestałość bytu
Śmiertelność ludzkiego ciała
poczucie nieśmiertelności duszy
przemijanie i duchowy głód wieczności
Motywy te wyznaczały różne postawy, które odzwierciedlają się w sztuce. Zdarzali się także poeci, którzy rozumieli życie jako ciągłe umieranie. Śmierć oznaczała początek prawdziwego i nowego życia. Dla nich ludzkie starania nie mają żadnego sensu. Naborowski był wyjątkiem w tej grupie poetów zachował bowiem równowagę ducha.
Utwory Naborowskiego:
- "MARNOŚĆ"- utwór ten jest nawiązaniem do biblijnej księgi Koheleta. Człowiek dąży w życiu doczesnemu do zdobycia jak największej ilości wartości materialnych. Wartości te mają jednak charakter przemijający. Można zatem wg poety kochać i żartować, śmiać się i weselić. Trzeba jednak pamiętać, że trzeba żyć uczciwie i pamiętać o śmierci.
"KRÓTKOŚĆ ŻYWOTA"- poeta stara się odpowiedzieć na pytanie czym jest życie, jakie jest?
Odpowiedź na to pytanie jest następująca: życie człowieka jest bardzo krótkie, szybko przemija, a czasu nie można zatrzymać . Życie zatem jest chwilą.
"CNOTA GRUNT WSZYSTKIEMU" - dobra ziemskie bogactwa nie dają człowiekowi szczęścia Jedyną godna i trwała wartością jest cnota. Cnota zapewnia szczęście i sens życia.
WACŁAW POTOCKI jest przedstawicielem barokowego nurtu szlacheckiego. Był moralistą i kronikarzem. Interesował się tematyką patriotyczną i społeczną. Jego najbardziej znane utwory:
"NIERZĄDEM POLSKA STOI" - w utworze tym Potocki przedstawia Polskę jako kraj bezprawia. Zwraca uwagę na chaos polityczny. Prawo polskie jest niesprawiedliwe, zmieniane w zależności od potrzeb. Bogata część społeczeństwa w ogóle nie przestrzega praw i obyczajów. Jest to kraj anarchii szlacheckiej i nierówności obywateli.
"ZBYTKI POLSKIE" - wystawne i bogate życie jakie wiedzie szlachta i duchowieństwo prowadzi do upadku ojczyzny. Ponad to poeta w tym utworze przepowiada szybki upadek Polski, przyczyna ma być owe życie jakie wiedzie ta część społeczeństwa . Co gorsze szlachta i duchowieństwo niepodległość ojczyzny traktują podrzędnie i w sposób lekceważący.
"POSPOLITE RUSZENIE" - utwór, ten jest swoistym obrazkiem z życia szlachty. Przedstawia niezdyscyplinowanie wojska szlacheckiego. Utwór ten ma charakter gorzkiej ironii. Wojna dla szlachty jest spotkaniem towarzyskim i dbaniem o własne interesy. Obraz ten jest dopełnieniem wcześniejszych utworów, które ukazują niechybny upadek Polski.
"WOJNA CHOCIMSKA" to obszerny poemat poetycki, którego tematem jest bitwa pod Chocimiem. przedstawiający historię bitwy pod Chocimiem. Celem tego utworu jest podniesienie na duchu Polaków. Zawarte jest w nim wiele podniosłych słów , mówi o miłości do ojczyzny a także o honorze rycerskim. Jest to utwór podnoszący Polaków na duchu w obliczu zagrożenia tureckiego.
d) JAN CHRYZOSTOM PASEK był typowym przedstawicielem sarmatyzmu. Jego najbardziej znanym dziełem są "Pamiętniki". Dzielą się one na 2 części:
Pierwsza część jest opisem przygód wojennych autora. Druga jest ukazaniem ziemiańskiego życia jakie wiódł autor. Mówią o życiu, o obyczajach szlacheckich, są dokumentem dzięki którym możemy poznać życie szlachty.
SARMATYZM- to kult rycerski. Sarmaci był to ludy zasiedlające ziemie nad Wołgą.
Szlachta polska żyła w przekonanie o świetności polskiego ustroju. Sarmaci żyli zachowując tradycję rodową, byli także gorącymi katolikami. Niestety w wieku XVIII pojęcie sarmatyzmu zaczęto kojarzyć. Najczęściej było to samowola i zacofanie samowolą i zacofaniem.
SZLACHCIC SARMATA - stał na czele kultury polskiej. Pamiętał o tradycji i obyczajach rodzinnych . Walczył w obronie swoje ojczyzny. Brał udział w sejmach, sejmikach i rokoszach, tylko w celu niedopuszczenia do reform państwa. Był przeciwny wszystkiemu co mogło by osłabić tzw. "złotą wolność szlachecką". Szlachcic Sarmata chciał uchodzić za doskonałego mówcę. W swoich wypowiedziach wtrącał zatem zwroty i wyrażenia obcojęzyczne.
Dwa wzory kultury barokowej w Polsce:
pierwsza z nich to kultura ziemiański
drugi nurt to kultura dworska
Tłem epoki baroku są przede wszystkim są konflikty i wojny które prowadziły do niszczenia kraju. Wojny, które prowadziła Rzeczpospolita, to wojna trzydziestoletnia (naprawdę trwała trzydzieści lat). Toczyła się ona w latach 1618 - 1648. Za jej sprawą nastąpił powolny rozpad naszego państwa. Osłabła także nasza pozycja na arenie międzynarodowej.
Początek zapowiadającej się klęski i upadku sygnalizowane były przez częste wystąpienia opozycji . Na opozycję składały się magnaci i szlachta. Stawiali się oni przeciw wprowadzeniu w Polsce jakichkolwiek reform.
Przeciwstawili się między innymi wzmocnienia władzy królewskiej, reformy skarbu państwa, a także reform wojskowych i państwowych. Oto wojenne następstwa i skutki jakie wywołały te opozycje: to rokosz Lubomirskiego, który skierowany był przeciw panującemu królowi. Rokosz ten miał miejsce w roku 1665. Następstwem czego była abdykacja Jana Kazimierza w 1668.
Udana próba odzyskania świetności i potęgi na arenie międzynarodowej udała się dopiero królowi Janowi III Sobieskiemu. Odniósł zwycięstwo pod Wiedniem w 1683 roku.
Przyczyną zmian jakie zachodziły w Europie zwłaszcza w państwach katolickich był ruch kontrreformacji.
W krajach protestanckich to instytucji Kościoła i nowy typ religii. W naszym kraju do głosu dochodzi nurt zwany ideologią sarmacką wyznawaną przez szlachtę.
Sarmatyzm jest to ideologia i koncepcja kulturowa, z którą utożsamiała się szlachta polska. Nazwa Sarmatyzm pochodzi od legendarnego ludu Sarmatów, który mieszkał nad Wołgą w pierwszym tysiącleciu przed naszą erą. Sarmatyzm panował w Polsce mniej więcej od końca XVI wieku , aż do połowy wieku XVIII. Kronikarze używali tej nazwy zazwyczaj do nazwania ziem należących do naszej ojczyzny. Pochodzenie sarmackie przypisywano ludom Słowiańskim, czyli między innymi Polakom.
Kontrreformacja i nurt sarmacki nie były, niestety, jedynymi przyczynami kryzysu w naszym państwie.
Rzeczpospolita w okresie baroku była drugim co do wielkości państwem w Europie. Co przyczyniło się to ciągłych nieustannych wewnętrznych konfliktów. Warto tu zaznaczyć iż ludność zamieszkująca tereny Rzeczpospolitej to tylko w 40% była ludność Polska. Liczba ludności obcej stale rosła związane to było z ciągłym włączaniem do naszego państw podbitych ziem wschodnich. Przyczyniło się to do powstawania ciągłych i nowych sporów o podłożu narodowościowym i społecznym .
Także zaczęły do głosu dochodzić różnice społeczne i majątkowe. Zwłaszcza pomiędzy stanem szlacheckim a niemiłosiernie wykorzystywanymi chłopami.
Wstępowanie różnic majątkowych było także zauważalne wewnątrz samego stanu szlacheckiego. Na dwóch skrajnych i przeciwległych biegunach znajdowała się magnateria i bezrolna szlachta. Konflikty i rozłamy te miały miejsce starano się za wszelką cenę utrzymać jednolitość tej warstwy społecznej jaka była bez wątpienia szlachta.
Spory te najczęściej j dotyczyły majątku lub polityki.
Narastające konflikty ciągle podsycała magnateria. Z tych wielu powodów Rzeczpospolita epoki baroku
W tej części pracy zajmę się analizą polskiej nauki w epoce baroku.
W wieku XVII a dokładnie w roku 1661 w Krakowie powstaje i ukazuje się pierwsze polskie czasopismo.
Jest nim "Merkuriusz Polski Ordynaryjny".
Charakterystyka nauk przyrodniczych i nauk ścisłych:
Matematyka, fizyka, technika to dziedziny w których powstało wiele wybitnych twórców a także z tych dziedzin narodziło się wiele ważnych i doskonałych naukowców.
Jedynym przykrym incydentem był fakt , że wiele z tych dzieł utracono lub zaginęło.
Matematyka:
Do takich utraconych dzieł należy zaliczyć naukowy dorobek Stanisława Pudłowskiego
Kolejny zmarnowany talent to matematyk jezuita Adam Adamandy Kochański , nie doceniono jego prac w zakonie.
Zaginęły także prace leksykograficzne autorstwa Grzegorza Knapskiego.
Kontynuatorem tradycji kopernikańskich był na początku Jan Brożek.
Jan Brożek był doktorem filozofii i teologii na Uniwersytecie Krakowskim , a także medycyny w Padwie.
Był wielkim miłośnikiem książek a także był pierwszym historykiem nauki polskiej.
Jego dzieła to "O starożytności nauk w Polsce". Ponadto był autorem ponad 30 prac matematycznych.
Rozwiązał matematycznie zagadkę dlaczego pszczoły budują plaster miodu o kształcie sześciokątnym.
Inne jego dzieło to "Arytmetyka liczb całkowitych" , w której przedstawił dostępną wtedy naukę rachunków, a także z logarytmami.
W wieku XVII powstaje ogromna ilość podręczników do matematyki. Podręczniki te wydawane są zarówno w kraju jak i zagranicą.
Pisano je w językach międzynarodowych i w łacinie.
Przykłady:
trygonometrii płaskiej i sferycznej, autor to Jan Toński.
Fizyka
Ośrodkiem, w którym nastąpił rozwój fizyki był Gdańsk.
Najbardziej znane prace napisał Keckermann i Izrael Conradt
Piśmiennictwo:
Badania nad nazewnictwem i teoretyka zajął się tym jezuita Stanisław Solski , który pochodził z Kalisza.
Technika wojenna:
Tutaj należy wymienić takie nazwiska jak
Adam Freytag z Torunia, był on lekarzem napisał on prace pod tytułem "Budownictwo wojenne nowe i rozszerzone". Przedstawia w niej jako pierwszy na świecie teoretyczne i praktyczne zasady holenderskiego systemu fortyfikacji.
Fryderyk Getkant
Stanisław Barycz.
Architektura:
W Polsce w wieku XVII powstają liczne i piękne dzieła architektoniczne.
Jednym z najwybitniejszych działających w Polsce architektów z epoki baroku był Tylman Gamerski
Natomiast przedstawicielem naukowej myśli technicznej w Polsce był Kazimierz Siemienowicz,
Był on teoretykiem artylerii, a także prekursorem wielu pomysłów których realizacja przypada dopiero na lata późniejsze czyli około roku 1650.
Napisał on a następnie wydał swoje słynne dzieło zatytułowane "Wielka sztuka artylerii część pierwsza",
W naszym kraju zrodziła się także nauka zwana
Gdański uczony Jan Heweliusz stworzył mapy nieba i księżyca. Jego dzieło to opis ponad 550 plam na księżycu. Jest ono pod tytułem "Selenographia" (1647), Kolejne dzieło to "Cometographia" (1668) jest to opis i historia znanych aż do roku 1665 komet. Warto zaznaczyć że aż 6 komet odkrytych zostało przez Heweliusza.
Inni naukowcy z tej dziedziny to :
Jan Mikołaj Smogulecki.
Chemia:
Pierwsza książka chemiczna to wydana w 1624 roku książka autorstwa Kaspra Schwertnera. Inni chemicy tego okresu to na przykład Jakuba Barnera z Elbląga, odkrył on że przy stosowaniu kwasów tworzą się solę.
Niestety na przełomie drugiej połowy wieku XVII a także pierwszej połowy wieku XVIII nastąpił upadek takich kierunków i nauk jak :
nauki przyrodniczych:
chemia,
biologia
medycyna
Jedynym chlubnym wyjątkiem był Gdańsk gdzie był wysoki poziom tych nauk i stale je rozwijano, ale to dzięki działającej w tym kraju Izby Lekarskiej oraz Gimnazjum Akademickiego.
Ważne nazwiska:
- Joachim Oelhaf dokonał w 1613 r. sekcji zwłok nienormalnego noworodka
- Jan Adam Kulma napisał i wydał podręcznik anatomii
- Janusz Abraham Gehema.
Niestety, równie mało można napisać o naukach botanicznych i zoologicznych tamtego czasu.
Botanika:
Botanikiem uniwersytetu w Krakowie był Gabriel Joannicy. Był on zarówno matematykiem jak i lekarzem. W "Katalogu roślin" i "Zielniku " Szymona Syreńskiego opisał i skatalogował rośliny z okolic Krakowa.
Lekarz Marcin Bernhardi-Bernitz był w Warszawie jednym z głównych twórców gabinetów przyrodniczych. Opisał także katalog roślin ogrodów królewskich oraz flory okolic podwarszawskich
Zoologia:
Znaczący dorobek w zakresie zoologii stanowiły badania anatomii zwierząt miały one miejsce w Gimnazjach w miastach takich jak Toruń i Gdańsk prowadzone były one przez Jerzego Segera.
Wśród charakterystycznych dla owej epoki twórców dzieł encyklopedycznych, wyróżniał się pracowitością
Jednak największym przyrodnikiem polskiego Baroku był Jan Jonston z Szamotuł.
Głównym jego dziełem jest "Historia naturalna", jest to ogromna i wielka encyklopedia przyrodnicza renesansu i baroku.
Geografia:
W tym kierunku nawiązywano do twórczości i tradycji takich naukowców i badaczy jak Miechowita i Wapowski.
Twórca który podjął się spisania wielkiego kompendium wiedzy o naszym kraju był Szymon Starowolski
Napisał on wielkie dzieło noszące tytuł "Poloniae sive status Rei Publicae descriptio".
Jest to zbiór wszystkich informacji dotyczących naszego kraju. Zarówno informacje o :
państwie polskim
rządzie,
kulturze,
religii,
obyczajach,
geografii,
ludziach
gospodarce
Był także autorem sylwetek pisarzy i twórców polskiej literatury. Dzieło to nosi tytuł "Setnica pisarzy polskich
Inni ważni twórcy to :
- Andrzej Rutkowski,
- Andrzej Święcicki
- Michał Hrosieński .
Wiek XVII spowodował, że powstało wiele opisów różnych krajów.
Opisy te to opisy geograficzne , opisy ustroju i obyczajów politycznych, opisy o mieszkańców i ich życiu,
Historia gospodarki , religii i historii danego kraju.
Kartografia:
Powstają mapy różnych terenów i rejonów Polski.
Tworzą je na przykład Fryderyk Getkant był on pierwszym wykonawcą jedynej wtedy w kraju mapy morskiej.
W wieku XVII bardzo ciekawe i popularne były wszelkiego rodzaju poradniki na przykład o hodowli koni, pszczelarstwie i innych tematach hodowlanych, gospodarczych bądź też rolnych.
Humanistyka:
Zaczęto tu poruszać inne jakże ważne dziedziny powiązane na swój sposób z historią. A zatem była to historia nauki, historia kultury, historia poszczególnych regionów w państwie , dzieje instytucji.
Tu najbardziej znanym uczonym był historyk pracujący na dworze Jana Kazimierza - Joachim Pastorius. Pochodził on z Głogowa.
Jego dzieło to kompendium historii Polski noszące nazwę "Kwiat Polski"
Pełniło ono przez długi czas rolę i miano podręcznika. Inne jego prace to :
"Historię wojny kozackiej"
"O godności historii".
Drugim znanym i cenionym uczonym był historyk Jan Firlej.
Sformułował on następująca teorię : " historia winna pełnić w kształceniu i nauczaniu rolę pierwszoplanową, przed filozofią i poezją, bowiem jest nauka najświetniejszą i najpewniejszą i zapewnia podstawę wiedzy ludzkiej".
Polska historiozofia:
Doskonały europejski historyk kościoła s to Abraham Bzowski, napisał on cała historię kościoła . Opis ten zwarty w 21 tomach.
Są w nim :
monografie klasztorów,
żywoty biskupów
dzieje niektórych diecezji.
Także w wieku XVII rozwinęła się działalność przekładowa bibliograficzna, a także edytorska.
Grzegorz Knapski był twórcą najwybitniejszego dzieła leksykograficznego.
Napisał on "Słownik polsko-łacińsko-grecki".
Cechą charakterystyczną było to że miał ten słownik doskonałe nowoczesne ujęcie.
Aż do wieku XIX uznawany był za dzieło leksykograficzne.
Trzeci tom tego słownika dotyczy i traktuje o nauce zwanej paramiologiią czyli nauce o przysłowiach.
Podsumowanie:
Stulecie XVII było okresem rozkwitu nauk. Z biegiem czasu ta szeroka działalność naukowa przeradzała się w specjalizację.
1 komentarz:
strasznie duzo bledow interpunkcyjych, ciezko sie czyta, do poprawienia.
Prześlij komentarz